زانوی پرانتزی (ژنو واروم) یکی از مشکلات شایع ارتوپدی در کودکان است که در آن زانوها به سمت بیرون منحرف شده و مچ پاها به یکدیگر نزدیک‌تر از زانوها قرار می‌گیرد. این مشکل معمولاً در کودکان زیر دو سال طبیعی است و با رشد اصلاح می‌شود، اما در صورت باقی ماندن آن، نیاز به مداخلات اصلاحی از جمله تمرینات ورزشی و حرکات اصلاحی دارد.
در این مقاله از کلینیک تخصصی ارتوپدی و توانبخشی ایرانیان، مجموعه‌ای از حرکات اصلاحی زانوی پرانتزی در کودکان بررسی شده و نکاتی درباره تأثیر این حرکات بر بهبود فرم زانوها ارائه می‌شود.
۱. دلایل و عوامل مؤثر در ایجاد زانوی پرانتزی
دلایل متعددی می‌توانند باعث ایجاد زانوی پرانتزی در کودکان شوند که برخی از مهم‌ترین آنها عبارتند از:
ژنتیک: برخی از کودکان به‌صورت ارثی دارای این مشکل هستند.
کمبود ویتامین D و بیماری راشیتیسم: کمبود ویتامین D و کلسیم موجب ضعف استخوان‌ها و تشدید انحراف زانوها می‌شود.
عادات نادرست در نشستن و راه رفتن: نشستن در حالت W (نشستن با زانوهای به سمت داخل و پاها به سمت بیرون) یکی از عوامل تأثیرگذار است.
چاقی: وزن زیاد فشار بیشتری به مفاصل زانو وارد کرده و می‌تواند موجب بدتر شدن انحراف شود.
بیماری‌های مادرزادی: برخی بیماری‌ها مانند نرمی استخوان و اختلالات اسکلتی می‌توانند باعث زانوی پرانتزی شوند.
۲. اصول کلی حرکات اصلاحی برای زانوی پرانتزی در کودکان
تمرینات اصلاحی برای زانوی پرانتزی باید متناسب با سن و شرایط کودک باشد. برخی از اصول مهم این تمرینات شامل موارد زیر هستند:
تمرینات باید منظم و مداوم انجام شوند تا اثرگذار باشند.
تمرینات کششی و تقویتی به‌صورت ترکیبی انجام شوند تا هم انعطاف‌پذیری و هم قدرت عضلات پا افزایش یابد.
تمرینات باید متناسب با توانایی کودک طراحی شوند تا کودک دچار خستگی یا آسیب نشود.
والدین باید کودک را به انجام تمرینات تشویق کنند تا استمرار در تمرینات حفظ شود.
استفاده از وسایل کمکی مانند باند کشی یا فوم رولر می‌تواند در برخی تمرینات مؤثر باشد.
۳. بهترین حرکات اصلاحی برای زانوی پرانتزی کودکان
در ادامه چندین حرکت اصلاحی مؤثر برای اصلاح زانوی پرانتزی کودکان آورده شده است:
۳.۱ تمرین پل باسن (Hip Bridge)
هدف: تقویت عضلات سرینی (باسن) و همسترینگ (پشت ران)
نحوه اجرا:
1. کودک به پشت دراز بکشد و زانوهایش را خم کند، طوری که کف پاها روی زمین قرار گیرد.
2. دست‌ها در کنار بدن قرار داشته باشند.
3. کودک باسن خود را به آرامی از روی زمین بلند کند و چند ثانیه نگه دارد.
4. به آرامی باسن را پایین بیاورد.
5. این حرکت ۱۰ تا ۱۵ بار در ۲ تا ۳ ست انجام شود.
۳.۲ حرکت اسکات با دیوار (Wall Squat)
هدف: تقویت عضلات چهارسر ران و کنترل وضعیت زانو
نحوه اجرا:
- کودک پشت به دیوار بایستد و پاها را به اندازه عرض لگن باز کند.
- به آرامی زانوهای خود را خم کند و در حالتی شبیه به نشستن روی صندلی قرار گیرد.
- تا جایی که زانوها زاویه ۹۰ درجه بگیرند، پایین بیاید.
- چند ثانیه در این وضعیت بماند و سپس به آرامی بلند شود.
- ۱۰ تا ۱۲ بار در ۲ تا ۳ ست تکرار شود.
۳.۳ کشش داخلی ران (Butterfly Stretch)
هدف: افزایش انعطاف‌پذیری عضلات داخلی ران
نحوه اجرا:
- کودک روی زمین بنشیند و کف پاهای خود را به هم بچسباند.
- زانوها را به آرامی به سمت زمین فشار دهد.
- برای افزایش کشش می‌تواند دست‌های خود را روی زانوها بگذارد و به آرامی فشار دهد.
- این حرکت را برای ۲۰ تا ۳۰ ثانیه نگه دارد و ۳ بار تکرار کند.
۳.۴ تمرین راه رفتن با نوار کشی (Resistance Band Walks)
هدف: تقویت عضلات کناری ران برای کنترل وضعیت زانو
نحوه اجرا:
- یک نوار کشی ورزشی را دور ران‌های کودک قرار دهید (کمی بالاتر از زانو).
- کودک پاهای خود را به عرض شانه باز کند و زانوها را کمی خم کند.
- به سمت راست ۵ قدم و سپس به سمت چپ ۵ قدم حرکت کند.
- این حرکت را در ۲ تا ۳ ست تکرار کند.
۳.۵ حرکت لانج به جلو (Forward Lunge)
هدف: تقویت عضلات ران و کنترل وضعیت زانو
نحوه اجرا:
- کودک در حالت ایستاده قرار گیرد و یک پا را به جلو بردارد.
- زانوی جلویی را خم کند تا زاویه ۹۰ درجه بگیرد و زانوی عقبی کمی به زمین نزدیک شود.
- چند ثانیه در این حالت بماند و سپس به حالت اولیه برگردد.
- این حرکت را برای هر پا ۱۰ بار در ۲ ست انجام دهد.
۴. توصیه‌های تکمیلی برای اصلاح زانوی پرانتزی کودکان
علاوه بر تمرینات فوق، رعایت نکات زیر می‌تواند در بهبود این عارضه مؤثر باشد:
استفاده از کفش‌های مناسب: کفش‌هایی با کفی طبی مناسب می‌توانند فشار را از روی زانوها کاهش دهند.
اصلاح الگوی نشستن کودک: جلوگیری از نشستن به شکل W و تشویق به نشستن با پاهای صاف یا چهارزانو.
تغذیه مناسب: مصرف غذاهای حاوی کلسیم و ویتامین D برای تقویت استخوان‌ها ضروری است.
افزایش فعالیت بدنی: تشویق کودک به ورزش‌هایی مانند شنا و دوچرخه‌سواری که به تقویت عضلات پا کمک می‌کنند.
پیگیری وضعیت زانو با پزشک: در صورت شدید بودن مشکل یا عدم بهبود با تمرینات، مشورت با پزشک یا فیزیوتراپیست ضروری است.
جمع‌بندی
زانوی پرانتزی در کودکان معمولاً با رشد اصلاح می‌شود، اما در برخی موارد نیاز به تمرینات اصلاحی دارد. تمریناتی مانند پل باسن، اسکات دیواری، کشش داخلی ران، راه رفتن با نوار کشی و لانج می‌توانند به تقویت عضلات پا و بهبود فرم زانوها کمک کنند. همچنین رعایت نکات تکمیلی مانند استفاده از کفش مناسب، اصلاح نشستن، تغذیه صحیح و فعالیت بدنی کافی در کنار تمرینات اصلاحی، تأثیر بیشتری در بهبود زانوی پرانتزی خواهد داشت.