توانبخشی سالمندی و فیزیوتراپی سالمندی: بر اساس سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال ۱۳۹۰ از ۷۵۱۴۹۶۶۹ نفر جمعیت کشور، ۷/۵ آنها بالای ۶۵ سال سن داشتند. بیشترین تراکم جمعیت بالای ۶۵ سال در استان گیلان با ۱/۸ درصد و کمترین تراکم در استان سیستان و بلوچستان با ۲/۳ درصد گزارش شده است. متوسط رشد جمعیت کشور در سرشماری سال¬های ۸۵ و ۹۰ به ترتیب ۶۲/۱ و ۲۹/۱ درصد بود که نشان دهنده کاهش فرزند¬آوری در کشور است. متوسط رشد جمعیت سالمندان برای دوره ۸۵-۱۳۷۵ حدود ۷/۲ درصد است که تقریبا ۷/۱ برابر رشد کل جمعیت در این دوره می باشد (۴). همچنین پیش بینی می شود که با شروع قرن نوزدهم هجری شمسی همانند سایر نقاط دنیا شاهد روند رو به رشد افزایش جمعیت سالمندان در ایران باشیم (۵) . توانبخشی سالمندی و فیزیوتراپی سالمندی.
[irp posts=”6979″ name=”توانبخشی سالمندان در منزل”]تعریف سالمندی
سالمندی یک فرایند طبیعی، فراگیر، پیچیده و وابسته به شخص است که ویژگی های آن کاهش پیشرونده در عملکرد بیشتر سامانه های فیزیولوژیک و روانی است. این کاهش باعث افزایش ناتوانی، کاهش ظرفیت تحمل در برابر استرس ها، افزایش بروز بیماری ها و در نهایت مرگ می شود
تحقیقات نشان می دهد که بعد از ٧٠ سالگی عموما قدرت پاسخ دهی دستگاه عصبی کاهش دیده می شود.بنابراین سرعت پاسخگویی و قدرت مداخله فرد کاهش میابد. همچنین یادگیری مهارت های جدید به کندی انجام می پذیرد و توانایى کلامی نسبت به دوران جوانی کاهش وأضحی را نشان می دهد.
توانبخشی سالمندی
فرایند افزایش سن (پیر شدن اولیه) با فرایند یا نشانگان سالمندی (پیر شدن ثانویه) متفاوت است ولی بین این دو رابطه متقابل وجود دارد. پیر شدن اولیه تغییراتی است که با افزایش سن در یک جمعیت اتفاق می افتد که همه افراد را شامل می شود و ارتباطی با بیماری و اثرات محیط ندارد. پیری ثانویه به نشانه های بالینی گفته می شود که باعث زوال می گردد و شامل تاثیرات محیط و بیماری هایی است که می تواند این فرایند را تسریع کند و به صورت ارثی آسیب پذیری فرد را در برابر بیماری ها و استرس های محیطی افزایش دهد
زیاده روی نکردن در خوردن غذا، دستکاری های ژنتیک، فعالیت بدنی منظم و ورزش با شدت متوسط تنها روش های درمانی هستند که سرعت پیر شن را کاهش می دهند (۲).
بیشترین سن بالقوه برای یک انسان بین ۱۲۲-۱۱۵ سالگی گزارش شده است (۱۰). طول عمر متوسط انسان ها در حدود ۸۵ سال است و تنها ۱۲ درصد مردم بیشتر از آن عمر می کنند
توانبخشی سالمندی و فیزیوتراپی سالمندی
اخیرا پژوهش هایی جهت بررسی الگوی زندگی سالمندان در ایران صورت گرفته است، این مطالعات پنج حوزه ی اصلی زندگی شامل، فعالیت بدنی، اوقات فراقت، تغذیه، استرس و روابط با دیگران را مورد بررسی قرار دادند و نشان داد که سالمندان ایرانی الگوی زندگی متوسطی را دارند و با توجه به افزایش جمعیت سالمندان باید به سلامت این قشر از جامعه توجه بیشتی نمود. از طرفی بیماری های قلبی عروقی، دستگاه گوارش، شنوایی و اختلالات بینایی کیفیت زندگی را در سالمندان متاثر می کند و انجام ورزش می تواند بر بهبود کیفیت زندگی سالمندان موثر باشد
در سال ۲۰۰۲، مفهومی تحت عنوان سالمندی فعال معرفی گردید. بر اساس این تعریف، هدف رسیدن به زندگی طولانی¬تر همراه با سلامت، مشارکت و امنیت و در نهایت ارتقا کیفیت زندگی است
. افزایش طول عمر با فعالیت بدنی منظم، کیفیت خوب زندگی، استقلال، عملکرد شناختی و شادی ارتباط دارد. بهبود تغذیه، کاهش حجم کلی غذای مصرفی و انجام فعالیت ورزشی با شدت مناسب کلید¬های کاهش پیری ثانویه و افزایش طول عمر است (۱۰).
از نظر توانایی یادگیری نیز، هر چند سرعت پردازش اطلاعات در سالمندان کاهش می یابد، اما آنها قادر هستند تا چیزهای جدید یاد بگیرند. در سالمندان سالم نه تنها افت ذهنی مشاهده نمی¬شود، بلکه مهارت های شناختی مانند قضاوت، ابتکار و ارتباط در آنها پیشرفت می کند. توانبخشی سالمندی و فیزیوتراپی سالمندی.
دلایل ضعف بدن و عضلانی در سالمندی
سارکوپنیا (Sarcopenia) کاهش توده حجم عضلانی مرتبط با سن است و یکی از عوامل اصلی ضعف عضلانی و کاهش توانایی حرکتی در سالمندان می باشد. هر چند سارکوپنیا در اثر فرایند های نوروپاتیک ایجاد می شود، اما عوامل دیگری مانند تغذیه، هورمون، عوامل ایمنولوژیک و همچنین کاهش فعالیت بدنی نیز در آن نقش دارند
ضعف عضلانی یکی از علل عملکرد ضعیف سالمندان است. کاهش توده عضلانی همچنین با ایمنی ضعیف، زمین خوردن و آسیب کنترل دما ارتباط دارد (۱۱, ۳۸). کاهش قدرت در عضلات ناحیه مرکزی بدن باعث افزایش نوسان های تنه و در نتیجه ایجاد اختلال در تعادل فرد می شود
بعد از ۳۰ سالگی قدرت و توان عضلات اسکلتی به صورت پیشرونده ای کم می شود و بعد از دهه پنجم این روند سرعت می گیرد و به ۱۰ تا ۱۵ درصد در هر دهه می رسد (۱۱). قدرت عضلات بعد از ۵۰ سالگی هر دهه ۱۵ درصد کاهش می یابد که این مقدار بعد از ۷۰ سالگی به ۳۰ درصد می رسد. این کاهش قدرت در زنان سالمند بیشتر از مردان سالمند اتفاق می افتد (۳۹). سرعت کاهش ظرفیت تولید گشتاور عضله در دهه های ۶۰ و ۷۰ و پس از آن هر سال دو تا چهار درصد افزایش می یابد. کاهش قدرت عضله در سالمندی، به ویژه در دهه ۸۰ و بعد از آن با کاهش تدریجی محدودیت های عملکردی ارتباط دارد. کاهش قدرت بیشتر در عضلات تحمل کننده وزن اندام پایینی است و کاهش توان سریع تر از کاهش قدرت و با سرعت ۲۰ تا ۳۰ درصد در هر سال اتفاق می افتد، زیرا فیبر های نوع دو بیشتر از نوع یک کم می شوند (۱۱, ۴۰). اگر سالمندان از نظر جسمی فعال نباشند و یا در دوران جوانی به وسیله فعالیت بدنی و ورزش، آمادگی خود را بالا نبرده باشند، این کاهش قدرت و توان عضلانی می تواند باعث بروز ناتوانی حرکتی چشمگیری در آنها شود (۴۱)
[irp posts=”6816″ name=”شکستگی لگن درسالمندان”]با افزایش سن، سرعت انقباض، تحمل عضله و توانایی عضله برای بازیابی پس از خستگی نیز کم می شود. زمان لازم برای تولید گشتاور و همچنین زمان لازم برای رها سازی بعد از انقباض ارادی در مقایسه با جوان تر ها بیشتر می شود. در نتیجه از آنجایی که سرعت حرکت کاهش می یابد، توانایی فرد در مواردی مانند حفظ تعادل که به انقباض سریع نیاز است، محدود می شود. شواهدی نیز وجود دارد که نشان می دهد توانایی عضله برای حفظ انقباض عضلانی ضعیف نیز کم می شود که تا حدودی به دلیل کاهش خونرسانی و تراکم عروقی در عضلات، کاهش تراکم میتوکندری ها، تغییر در سطح فعالیت آنزیمی و کاهش انتقال گلوکز است. در نتیجه خستگی عضلانی در سالمندان سریع تر اتفاق می افتد. همچنین به دلیل تغییرات بافت هم بند، احتمال بروز آزردگی عضلانی تاخیری (DOMS) و آسیب های فیبر های عضلانی در سالمندان بیشتر است.
استخوان
۱۰ درصد سطح استخوان بالغ همیشه در حال بازسازی فعال است. بیشترین تراکم ماده معدنی استخوان در حدود ۲۵ سالگی است. در حدود ۳۰ سالگی تعادل بین جذب و ساخت استخوان تغییر می کند و جذب بیشتر از جایگزینی می شود. با رسیدن به ۵۰ سالگی، از دست رفتن پیشرونده کلسیم و زوال ماتریکس استخوان اتفاق می افتد. بعد از ۴۰ سالگی تراکم استخوانی، سالانه نیم تا یک درصد کم می شود و این کاهش در زنان ۵ تا ۱۰ سال بعد از یائسگی سرعت می گیرد
فرایند سالمندی تاثیر قابل توجهی بر سیستم عصبی دارد. در سالمندی کارآمدی، پردازش، دریافت و انتقال پیام ها کندتر می شود. همچنین به نظر می رسد به دنبال کاهش کارآمدی سیستم عصبی، اتکا به کنترل واکنشی (استفاده از بازخوردها برای شروع اصلاح حرکات) نسبت به کنترل پیش بینی کننده (شروع یک کنش با پیش بینی تغییرات) افزایش می یابد. در بسیاری از سالمندان یا افراد کم تحرک، کنترل پیش بینی کننده از بین می رود و آنها تنها به کنترل واکنشی تکیه می کنند. این تغییرات به همراه تغییراتی که در یکپارچگی حسی سالمندان رخ می دهد سبب کاهش توانایی و کارآمدی سالمند در انجام تکالیف سرعتی می شود. با این وجود فعالیت های بدنی تاثیر شگرفی در حفظ عملکرد سیستم عصبی خواهند داشت (۴۲).
امین/۱:
تمرین های آرام سازی باعث فشار جسمی نمی شود. این تمرین ها شامل تنفس عمیق، استراحت کامل، تجسم و مراقبه است. استفاده از هر کدام از این تمرین ها به مدت ۱۰ تا ۱۲ دقیقه در روز می تواند بروز درد را به میزان قابل ملاحظه ای کاهش دهد. همچنین این تمرینات می توانند باعث کاهش فشار خون و افزایش قدرت مقابله بدن با بیماری ها و تنظیم ضربان قلب گردد. آرامسازی از طریق ایجاد تعادل بین فعالیت هیپوتالاموس خلفی (مسئول تحریک سمپاتیک) و هیپوتالاموس قدامی (تحریک سمپاتیک) فشار خون را کاهش می دهد.
Ranjbar F, Akbarzadeh F, Kazemi B, Safaeiyan A. Relaxation therapy in the background of standard antihypertensive drug treatment is effective in management of moderate to severe essential hypertension. Saudi medical journal. 2007;28(9):1353-6. Epub 2007/09/05
سبک زندگی به ویژه فعالیت بدنی یکی از عوامل مهم تعیین کننده سلامت فیزیولوزیک و روانی در سالمندان است (۵-۷). برای مثال ورزش کردن باعث افزایش پلاستیسیتی مغزی و عملکرد شناختی (۸)، کاهش خطر بیماری های قلبی عروقی (۹) و خطر بیماری های متابولیک (۱۰) در سالمندان می شود. همچنین انجام ورزش های تقویتی باعث کاهش چاقی و افزایش قدرت عضلات می شود (۹). ورزش حتی اگر به صورت راه رفتن منظم باشد می تواند باعث بهبود وضعیت خلقی افراد شود (۱۱). ورزش کردن همچنین باعث بهبود مستقیم وضعیت عاطفی از طریق فرایندهای فیزیولوژیک مانند افزایش ترشح اندروفین ها می شود که بر روی وضعیت خلقی اثر مثبت دارد (۱۲).
۵٫ Macera CA, Cavanaugh A, Bellettiere J. State of the Art Review Physical Activity and Older Adults. American Journal of Lifestyle Medicine. 2015:1559827615571897.
۶٫ Sargent-Cox KA, Butterworth P, Anstey KJ. Role of physical activity in the relationship between mastery and functional health. The Gerontologist. 2014:gnu042.
۷٫ Ziegelmann JP, Knoll N. Future Directions in the Study of Health Behavior among Older Adults. Gerontology. 2015.
۸٫ Erickson KI, Gildengers AG, Butters MA. Physical activity and brain plasticity in late adulthood. Dialogues in clinical neuroscience. 2013;15(1):99.
۹٫ Seco J, Abecia LC, Echevarría E, Barbero I, Torres‐Unda J, Rodriguez V, et al. A long‐term physical activity training program increases strength and flexibility, and improves balance in older adults. Rehabilitation Nursing. 2013;38(1):37-47.
۱۰٫ Petrella RJ, Lattanzio CN, Demeray A, Varallo V, Blore R. Can adoption of regular exercise later in life prevent metabolic risk for cardiovascular disease? Diabetes care. 2005;28(3):694-701.
۱۱٫ Sakuragi S, Sugiyama Y. Effects of daily walking on subjective symptoms, mood and autonomic nervous function. Journal of physiological anthropology. 2006;25(4):281-9.
۱۲٫ Landers DM, Arent SM. Physical activity and mental health. In: G.Tenebaum REE, editor. Handbook of sport psychology: Wiley and Sons; 2012. p. 740-65
فیزیوتراپی سالمندی
در بین عوارض زمین خوردن درسالمندان، ترس از زمین خوردن اهمیت ویژه ای دارد. پژوهش های مختلف میزان ترس از زمین خوردن را بین ۲۲ تا ۵۹ درصد گزارش کرده اند. ترس از زمین خوردن ممکن است باعث محدود کردن فعالیت و کاهش استقلال و در نهایت افت عملکرد شود.
رابطه ترس از افتادن با فعالیت فیزیکی در سالمندان
وحیدرضا برهانی نژاد ، وحید راشدی ، راضیه تابع ، احمد دلبری* ، حسین قاسم زاده
مجله دانشکده پزشکی دانشگاه علوم پزشکی مشهد، شماره ۱۴۱، آبان ۱۳۹۴ صص ۴۴۶-۴۵۲
شیوع ۶ ماهه درد مزمن مستمر در جمعیت سالمندان ایرانی حدود ۶۷ درصد گزارش شده است. در بسیاری از موارد مصرف ویتامین D می تواند به کاهش این درد کمک کند.
از علل شایع کمبود این ویتامین می توان به نداشتن مواجهه کافی با نور خورشد، افزایش سن، مصرف سیگار، بارداری های متعدد و … اشاره کرد.
ارتباط بین درد مزمن عضلانی-اسکلتی و کمبود ویتامین D در سالمندان شهر امیرکلا
مصطفی علی پور، سید رضا حسینی *، پیام سعادت ، علی بیژنی
مجله دانشگاه علوم پزشکی بابل، شماره ۹۷، مهر ۱۳۹۴ صص ۷-۱۴
هدف از تجویز ورزش می تواند تناسب قلب و عروق، قدرت و تحمل عضلات، تناسب عصبی عضلانی جهت بهبود تعادل و چابکی، انعطاف پذیری و یا بهبود ترکیب بدنی باشد. هدف گذاری ورزش در سالمندان بسیار چالش برانگیزتر از سایر گروه های سنی است، زیرا ممکن وضعیت دو سالمند همسن از بستری بودن روی تخت تا شرکت در ورزش حرفه ای متفاوت باشد.