توانبخشی یا بازتوانی (Rehabilitation) در علوم بهداشتی فرایندی است که در آن به فرد توان خواه کمک میکنند تا توانایی از دسته ی خود را پس که پس از واقعه ای یا بیماری و آسیب را که باعث محدود کردن عملکرد وی شده است را دوباره بدست آورد .
توانبخشی حوزه علمی خیلی وسیعی در مجموعه خدمات بهداشتی و درمانی محسوب میشود و به افراد کمک میکند تا بعد از مبتلا شدن به مشکل های تعادل و غیره ،تا حد امکان استقلال عملکردی قبلی را بازیابند و بر مشکل خود غلبه کند .
اصول توانبخشی
بازیابی و بازگردانی توانایی های فردی به حالت حداکثر استقلال را توانبخشی ( توان بخشی ) میگویند.بر خلاف توانبخشی ( توان بخشی ) هیچگونه دارویی تجویز نمیشود (بر خلاف پزشکی است) و روند بازیابی توانایی تدریجی میباشد . تئوری های موتورکنترلی از جمله آنها یادگیری حرکتی را میتوان نام برد از اصول پایه ای توانبخشی هستند .
شاخه های توانبخشی
با توجه به این مسئله که توانبخشی در کودکان و بزرگسالانی بیشتر کاربرد دارد که از نظر توانایی های ذهنی ،جسمی و گفتاری دچار مشکل میباشند .رشته های دخیل در این فرایند ها را با شاخه ها یا اعضای تیم توانبخشی میدانند که این رشته ها عبارتند از :
- ارتوپدی فنی
- بینایی سنجی
- شنوایی شناسی
- طب فیزیکی و توانبخشی
- فیزیوتراپی ( فیزیوتراپی در منزل )
- کار درمانی
- گفتار درمانی
- مددکاری اجتماعی
- مدیریت توانبخشی
- توان بخشی
کار درمانی : استفاده کردن از فعالیت های هدف مند که برای حفظ سلامتی و جلوگیری از ناتوانی افرادی است که به نوعی دچار آسیب های مانند جسمی ،ذهنی یا روانی هستند.
از نظر (A.O.T.A) انجمن کار درمانی آمریکا کار درمانی عبارت است از استفاده کردن از فعالیت های هدف مند برای افراد که بر اثر بیماری یا آسیب دچار محدودیت اختلال روانی ،اجتماعی ،رشدی یا اختلالات یادگیری شده اند،برای ایجاد حداکثر استقلال ،حفظ سلامتی و جلوگیری از ناتوانی .این سه حرفه شامل ارزیابی ، درمان و مشاوره میباشد .
ارایه خدمات ویژه کاردرمانی شامل
ایجاد و توسعه مهارتهای درکی، حرکتی و عملکرد یکپارچگی حس،آموزش مهارتهای زندگی روزمره، توسعه مهارتهای بازی و پیش حرفه‌ای و تواناییهای اوقات فراغت، انتخاب وسایل نظافتی.
طراحی، ساختن یا بکار بردن وسایل کمکی و ارتزها و پروتزها، استفاده از صنایع دستی که به طور ویژه و به منظور افزایش عملکرد طرح شده است، توصیف و تفسیر آزمونها مثل ارزیابی قدرت عضلانی ، ارزیابی دامنه حرکتی و تطبیق محیط برای افرد معلول میباشد. این خدمات کاردرمانی بصورت فردی، گروهی و یا در سیستم های اجتماعی ارائه می‌گردد.
به طور خلاصه همه ی افرادی که به علت مشکلاتی لازم میباشد تحت درمان گیرند تا به استقلال در عملکردهای مورد نظر برسند تحت کاردرمانی در منزل قرار میگیرند .مشکل های این افراد دامنه های وسیعی را در بر میگیرد و میتواند حاصل یک تصادف یا صدمه باشد یا ناشی از اختلال عاطفی ،بیماری جسمی ،تعارضات و فشارهای روانی یا حتی تاخیر در رشد و یا اختلال های مادرزادی .این بیماران تمام گروه های سنی از نوزادان ،کودکان و…تا سالمندان را میتواند شامل شود که از دوره کوتاه مدت مراقبت در دوره ی حاد بیماری تا توانبخشی ( توان بخشی ) در دوره های تطابقی بلند مدت (طولانی) را شامل میشود.
گفتار درمانی و آسیب های آن :
آسیب شناشی گفتار درمانی ( گفتار و زبان ) حرفه ای علمی است بین رشته ای زبان شناسی ،پزشکی ،روانشناسی ،علوم اعصاب و جزو رشته های توانبخشی که خدمات کلینیکی ارائه میدهد و عهده دار خدمات پیشگیری ،آموزش ،پشتیبانی ،مدیریت و تحقیق در حیطه ی ارتباط و بلع در سراسر زندگی افراد از تولد ( هنگام نوزادی ) تا پیری میباشد .
گفتار درمانی در منزل شیوه ای از درمان بوسیله گفتار درمانی می باشد که در آن نیازی نیست بیمار به مراکز گفتاردرمانی مراجعه نماید. متخصصین گفتار درمان مرکز توانبخشی ایرانیان به منزل بیمار می روند و گفتار درمانی را در منزل انجام می دهند.
خدمات آسیب شناسی گفتار و زبان خدماتی هستند در زمینه تشخیص درمان مشکل های بلع ،اختلال های گفتار-زبان و اختلالات شناخت – ارتباط که باعث ناتوانی های ارتباطی می شود .وظیفه ی آسیب شناسی گفتار و زبان درمانی در اختلال ها در حیطه زیر میباشد :
- تولید گفتار ( شامل تولید، اپراکسی، دیزارتری )
- صوت ( کیفیت آواسازی، زیروبمی، تنفس )
- تشدید ( هایپر نیزالیتی و هایپو نیزالیتی )
- روانی گفتار ( لکنت )
- زبان ( درک، بیان، کاربرد شناختی، صرف و نحو )
- تغذیه و بلع ( در سطوح دهانی، حلقی و مروی
- شناخت ( توجه، حافظه، حل مسئله، عملکردهای اجرایی )
شنوایی شناسی :
مطالعه اختلال های شنوایی از راه شناسایی و سنجش کاستی عملکرد شنوایی و توانبخشی آن شنوایی شناسی است . از جمله این اقدام ها شنوایی شناسی میباشد . البته حوزه علم شنوایی شناسی از مطالعه انحصاری دستگاه شنوایی بسیار وسیع تر است و به بررسی دستگاه دهلیزی و تعادل و هم چنین بررسی چگونگی پردازش اطلاعات دریافتی از حس شنوایی در دستگاه عصبی مرکزی نیز میپردازد.
رشته شنوایی شناسی به مباحث پژوهشی و آموزشی آخرین دستاورد های علمی در حیطه های تشخیصی ،حفاظت شنوایی و پیش گیری از اختلال های شنوایی و تعادل و توانبخشی به موفع افراد دچار آسیب شنوایی مانند: درمان شنوایی-کلامی و تعادل و مدیریت طراحی وسایل و تجهیزات شنوایی شناسی میپردازد .
از جمله این اقدامات میتوان به تجویز سمعک و دیگر وسایل کمک شنوایی و اقدام های ادیولوژیک در جراحی کاشت حلزون شنوایی اشاره کرد.