پای پرانتزی یا ژنو واروم (Genu Varum) نوعی ناهنجاری در زانوهاست که در آن پاها به سمت بیرون منحرف شده و زانوها هنگام ایستادن با هم تماس پیدا نمی‌کنند. این وضعیت در بسیاری از نوزادان طبیعی است و معمولاً با رشد اصلاح می‌شود. اما در برخی موارد، این وضعیت ممکن است ناشی از مشکلات زمینه‌ای باشد که نیاز به بررسی و درمان دارد. در این مقاله کلینیک تخصصی ارتوپدی و توانبخشی ایرانیان، به نحوه تشخیص پای پرانتزی در کودکان پرداخته‌ایم.
۱. پای پرانتزی چیست؟
پای پرانتزی نوعی تغییر شکل در استخوان‌های پا است که باعث فاصله گرفتن زانوها هنگام ایستادن با پاهای جفت می‌شود. این وضعیت ممکن است یک‌طرفه یا دوطرفه باشد و شدت آن در کودکان مختلف متفاوت است.
پای پرانتزی معمولاً در نوزادان و کودکان نوپا دیده می‌شود و در بیشتر موارد، با رشد طبیعی بدن بهبود می‌یابد. اما در برخی کودکان، این مشکل ادامه پیدا می‌کند و ممکن است ناشی از بیماری‌های استخوانی، نرمی استخوان (راشیتیسم) یا مشکلات رشد استخوانی باشد.
۲. علائم پای پرانتزی در کودکان
برای تشخیص پای پرانتزی در کودکان، والدین و پزشکان باید به علائم زیر توجه کنند:
- فاصله بین زانوها: هنگامی که کودک با پاهای جفت ایستاده است، زانوها با هم تماس ندارند و فاصله بین آن‌ها مشاهده می‌شود.
- انحنای غیرطبیعی پاها: پاها از قسمت زانو به سمت بیرون انحنا دارند و ظاهری شبیه پرانتز ایجاد می‌کنند.
- راه رفتن غیرعادی: کودکان مبتلا به پای پرانتزی ممکن است راه رفتن ناپایدار یا غیرطبیعی داشته باشند.
- درد یا ناراحتی: در برخی موارد، کودکان ممکن است از درد در زانو، مچ پا یا ران شکایت کنند.
- تشدید مشکل با رشد: اگر پای پرانتزی با افزایش سن کودک بهبود نیابد یا بدتر شود، نیاز به بررسی دقیق‌تر دارد.
- عدم تعادل در راه رفتن: برخی از کودکان ممکن است هنگام دویدن یا راه رفتن دچار مشکل در حفظ تعادل شوند.
۳. علل پای پرانتزی در کودکان
۱. پای پرانتزی طبیعی (فیزیولوژیک) : در بیشتر نوزادان، پای پرانتزی یک پدیده طبیعی است که در اثر وضعیت جنینی در رحم ایجاد می‌شود. این حالت معمولاً با رشد کودک و تا سن ۲ تا ۳ سالگی خودبه‌خود اصلاح می‌شود.
۲. بیماری بلانت (Blount’s Disease) : بیماری بلانت نوعی اختلال رشد استخوانی است که باعث تشدید پای پرانتزی می‌شود. در این بیماری، صفحه رشد استخوان در قسمت داخلی ساق پا به درستی رشد نمی‌کند و منجر به تغییر شکل پاها می‌شود. این بیماری نیاز به مداخله پزشکی دارد.
۳. راشیتیسم (نرمی استخوان) : راشیتیسم بیماری‌ای است که در اثر کمبود ویتامین D، کلسیم یا فسفر ایجاد می‌شود و باعث ضعیف شدن استخوان‌ها و تغییر شکل آن‌ها از جمله پای پرانتزی می‌شود.
۴. شکستگی‌های درمان نشده : در برخی موارد، شکستگی‌های استخوانی که به درستی جوش نخورده‌اند، می‌توانند منجر به ناهنجاری‌هایی مانند پای پرانتزی شوند.
۵. اختلالات ژنتیکی و مادرزادی : برخی از بیماری‌های ژنتیکی و اختلالات مادرزادی مانند دیسپلازی استخوانی می‌توانند باعث ایجاد تغییر شکل در استخوان‌های پا شوند.
۴. نحوه تشخیص پای پرانتزی در کودکان
۱. بررسی سابقه پزشکی و خانوادگی : پزشک ابتدا سابقه پزشکی کودک، از جمله سابقه خانوادگی مشکلات استخوانی و میزان دریافت ویتامین D و کلسیم را بررسی می‌کند.
۲. معاینه فیزیکی : در طول معاینه فیزیکی، پزشک وضعیت پاهای کودک را در حالت ایستاده بررسی کرده و میزان انحراف زانوها را ارزیابی می‌کند. در این معاینه، معیارهایی مانند:
فاصله بین زانوها
تقارن پاها
زاویه انحنا
نحوه راه رفتن
بررسی می‌شود.
۳. اندازه‌گیری زاویه انحراف زانوها : یکی از روش‌های دقیق تشخیص پای پرانتزی، اندازه‌گیری زاویه انحراف زانوها با استفاده از ابزارهای اندازه‌گیری مخصوص است.
۴. تصویربرداری پزشکی : در صورت لزوم، پزشک از روش‌های تصویربرداری مانند اشعه ایکس (X-ray) یا MRI برای بررسی دقیق‌تر وضعیت استخوان‌ها استفاده می‌کند. این روش به‌ویژه در مواردی که مشکل شدیدتر باشد یا بهبود نیابد، کاربرد دارد.
۵. آزمایش خون : در صورت شک به بیماری‌هایی مانند راشیتیسم، آزمایش خون برای بررسی سطح ویتامین D، کلسیم و فسفر تجویز می‌شود.
۵. چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
در بیشتر موارد، پای پرانتزی در کودکان طبیعی است و نیازی به درمان ندارد. اما در شرایط زیر باید به پزشک مراجعه کنید:
- اگر پس از سن ۳ سالگی همچنان پای پرانتزی وجود داشته باشد.
- اگر مشکل به مرور زمان تشدید شود.
- اگر کودک در راه رفتن مشکل دارد یا تعادلش مختل شده است.
- اگر کودک از درد زانو یا ساق پا شکایت کند.
- اگر پای پرانتزی فقط در یک پا مشاهده شود.
۶. درمان پای پرانتزی در کودکان
۱. پای پرانتزی فیزیولوژیک : در صورتی که پای پرانتزی طبیعی باشد، نیازی به درمان خاصی نیست و معمولاً تا سن ۳ سالگی خودبه‌خود اصلاح می‌شود.
۲. درمان بیماری بلانت : در موارد شدید، پزشک ممکن است استفاده از بریس‌های مخصوص را توصیه کند. در برخی موارد، عمل جراحی برای اصلاح ناهنجاری لازم است.
۳. درمان راشیتیسم : اگر پای پرانتزی ناشی از کمبود ویتامین D یا کلسیم باشد، پزشک مکمل‌های غذایی مناسب تجویز می‌کند.
۴. جراحی اصلاحی : در موارد شدید که پای پرانتزی باعث مشکلات حرکتی یا درد مزمن می‌شود، جراحی اصلاحی ممکن است ضروری باشد.
۷. پیشگیری از پای پرانتزی در کودکان
اگرچه نمی‌توان از همه موارد پای پرانتزی پیشگیری کرد، اما رعایت نکات زیر می‌تواند به کاهش احتمال بروز این مشکل کمک کند:
- تغذیه مناسب: مصرف کافی ویتامین D، کلسیم و فسفر برای سلامت استخوان‌ها ضروری است.
- نور خورشید: قرار گرفتن در معرض نور خورشید به تولید ویتامین D کمک می‌کند.
- مراقبت از سلامت استخوان‌ها: توجه به رشد طبیعی کودک و جلوگیری از ضربه‌های شدید به پاها اهمیت دارد.
- بررسی منظم وضعیت پاها: والدین باید به تغییرات شکل پاهای کودک دقت کرده و در صورت مشاهده علائم غیرطبیعی، به پزشک مراجعه کنند.
نتیجه‌گیری
پای پرانتزی در بیشتر کودکان یک وضعیت طبیعی است که با رشد اصلاح می‌شود. اما در برخی موارد، ممکن است ناشی از مشکلات جدی‌تری مانند بیماری بلانت، راشیتیسم یا اختلالات استخوانی باشد. تشخیص به‌موقع این مشکل از طریق معاینه فیزیکی، تصویربرداری پزشکی و آزمایش‌های لازم، به جلوگیری از عوارض احتمالی کمک می‌کند. در صورت لزوم، درمان‌هایی مانند بریس، مکمل‌های غذایی یا جراحی اصلاحی می‌توانند به بهبود وضعیت کودک کمک کنند.