زانوی پرانتزی یا ژنو واروم (Genu Varum) یکی از ناهنجاری‌های شایع اسکلتی است که در آن زانوها به سمت بیرون انحراف دارند، در حالی که قوزک پاها در کنار یکدیگر قرار می‌گیرند. این وضعیت می‌تواند موجب درد، فرسایش مفصل زانو و افزایش خطر آرتروز زانو شود. یکی از روش‌های مؤثر برای اصلاح این ناهنجاری، عمل استئوتومی زانو است.
استئوتومی (Osteotomy) یک روش جراحی اصلاحی است که در آن استخوان تغییر شکل داده می‌شود تا توزیع وزن روی مفصل زانو بهبود یابد. این جراحی به‌ویژه برای افرادی که دچار زانوی پرانتزی متوسط تا شدید هستند و هنوز جوان بوده و نیاز به تعویض مفصل زانو ندارند، توصیه می‌شود.
در این مقاله از کلینیک تخصصی ارتوپدی و توانبخشی ایرانیان، به بررسی روش انجام عمل استئوتومی زانو، مزایای آن، روند بهبودی و مراقبت‌های پس از جراحی می‌پردازیم.
بخش اول: آشنایی با زانوی پرانتزی و علل ایجاد آن
در این بخش از مقاله قصد داریم شما را با زانوی پرانتزی و علل ایجاد آن آشنا کنیم و به سوالات شما پاسخ دهیم:
۱. زانوی پرانتزی چیست؟
زانوی پرانتزی نوعی ناهنجاری اسکلتی است که در آن پاها هنگام ایستادن با قوزک‌های نزدیک به هم، به شکل کمانی به سمت بیرون منحرف می‌شوند. این وضعیت ممکن است روی یک زانو یا هر دو زانو تأثیر بگذارد.
۲. علل زانوی پرانتزی
زانوی پرانتزی می‌تواند به دلایل مختلفی ایجاد شود، از جمله:
ژنتیک: برخی افراد به‌صورت مادرزادی دچار زانوی پرانتزی هستند.
بیماری بلانت (Blount’s disease): نوعی اختلال رشد استخوانی که در کودکی بروز می‌کند.
کمبود ویتامین D (راشیتیسم): ضعف استخوان‌ها به دلیل کمبود ویتامین D.
آرتروز زانو: سایش غضروف مفصلی و تغییر در ساختار استخوانی.
شکستگی‌ها یا آسیب‌های قدیمی: جوش خوردن نادرست استخوان‌ها پس از شکستگی.
بخش دوم: استئوتومی زانو چیست؟
۱. تعریف استئوتومی زانو : استئوتومی زانو یک عمل جراحی است که در آن استخوان ران (فمور) یا استخوان ساق پا (تیبیا) برش داده شده و مجدداً تنظیم می‌شود تا موقعیت زانو بهبود یابد. این جراحی معمولاً برای کاهش فشار روی بخش آسیب‌دیده‌ی زانو انجام می‌شود.
۲. انواع استئوتومی زانو ، دو نوع اصلی این جراحی عبارتند از:
الف) استئوتومی استخوان تیبیا (High Tibial Osteotomy – HTO)
این نوع جراحی بیشتر در بیمارانی انجام می‌شود که دچار زانوی پرانتزی هستند. در این روش، استخوان تیبیا در نزدیکی زانو برش داده شده و با تغییر زاویه، انحنای زانو اصلاح می‌شود.
ب) استئوتومی استخوان فمور (Distal Femoral Osteotomy – DFO)
در مواردی که ناهنجاری از استخوان ران منشاء بگیرد، جراح با برش استخوان فمور، موقعیت زانو را تنظیم می‌کند.
بخش سوم: فرآیند جراحی استئوتومی زانو
۱. آمادگی قبل از جراحی ، قبل از انجام عمل، پزشک بیمار را تحت بررسی‌های مختلفی قرار می‌دهد که شامل:
تصویربرداری پزشکی: مانند اشعه ایکس، سی‌تی‌اسکن یا MRI برای ارزیابی دقیق وضعیت زانو.
آزمایش خون: برای بررسی سلامت عمومی بیمار.
بررسی سوابق پزشکی: اطمینان از اینکه بیمار شرایط مناسب برای جراحی را دارد.
۲. مراحل انجام جراحی : جراحی استئوتومی زانو تحت بیهوشی عمومی یا بی‌حسی نخاعی انجام می‌شود و مراحل کلی آن عبارتند از:
- ایجاد برش: جراح یک برش در ناحیه زانو ایجاد می‌کند.
- برش استخوانی: بسته به نوع استئوتومی، استخوان تیبیا یا فمور برش داده می‌شود.
- اصلاح زاویه: استخوان در موقعیت مناسب قرار می‌گیرد تا توزیع فشار در زانو اصلاح شود.
- استفاده از پلیت و پیچ: برای تثبیت استخوان اصلاح‌شده، از پیچ و پلیت‌های مخصوص استفاده می‌شود.
- بخیه و پانسمان: زخم جراحی بسته شده و پانسمان می‌شود.
مدت زمان جراحی معمولاً ۱.۵ تا ۲ ساعت است و بیمار بعد از جراحی، چند روز در بیمارستان بستری می‌شود.
بخش چهارم: مزایای استئوتومی زانو
جراحی استئوتومی زانو مزایای بسیاری دارد، از جمله:
اصلاح انحراف زانو و بهبود ظاهر پاها.
کاهش درد زانو و بهبود عملکرد حرکتی.
افزایش طول عمر مفصل زانو و جلوگیری از نیاز به تعویض مفصل زانو.
امکان بازگشت بیمار به فعالیت‌های روزمره و ورزشی.
بخش پنجم: مراقبت‌های بعد از عمل استئوتومی زانو
۱. دوران نقاهت و توانبخشی ، استفاده از عصا: بیمار برای چند هفته باید از عصا یا واکر استفاده کند تا فشار روی زانو کاهش یابد.
فیزیوتراپی: برای تقویت عضلات اطراف زانو و افزایش دامنه حرکتی.
مدیریت درد: با مصرف داروهای ضد درد و یخ‌درمانی.
تمرینات حرکتی: انجام حرکات مخصوص تحت نظر پزشک برای جلوگیری از خشکی زانو.
۲. مدت زمان بهبودی : بهبودی پس از استئوتومی زانو معمولاً بین ۳ تا ۶ ماه طول می‌کشد. بیمار در این مدت باید به تدریج وزن خود را روی پای جراحی‌شده منتقل کند.
بخش ششم: توصیه‌های مهم پس از جراحی
برای بهبودی سریع‌تر و نتیجه‌ی بهتر، رعایت نکات زیر ضروری است:
اجتناب از فشار زیاد روی زانو در ماه‌های اول.
پرهیز از فعالیت‌های شدید و پریدن تا زمان توصیه‌شده توسط پزشک.
مراجعه منظم به پزشک برای بررسی وضعیت استخوان و پیچ‌ها.
مصرف غذاهای غنی از کلسیم و پروتئین برای تقویت استخوان‌ها.
نتیجه‌گیری
استئوتومی زانو یکی از بهترین روش‌های جراحی برای اصلاح زانوی پرانتزی و کاهش درد مفصلی است. این جراحی می‌تواند کیفیت زندگی بیماران را بهبود بخشد و از نیاز به تعویض مفصل زانو جلوگیری کند. با رعایت مراقبت‌های پس از جراحی و انجام فیزیوتراپی، بیمار می‌تواند در مدت‌زمانی کوتاه به زندگی عادی خود بازگردد.
اگر دچار زانوی پرانتزی هستید، مشورت با پزشک متخصص ارتوپدی می‌تواند بهترین گزینه برای تصمیم‌گیری درباره انجام استئوتومی زانو باشد.