زانو ضربدری یا ژنو والگوم (Genu Valgum) یک ناهنجاری اسکلتی است که در آن زانوها به سمت داخل متمایل شده و مچ پاها از یکدیگر فاصله می‌گیرند. این وضعیت می‌تواند در بزرگسالان به دلایل مختلفی از جمله اختلالات ساختاری، آسیب‌های مفصلی یا بیماری‌های متابولیکی ایجاد شود. زانو ضربدری اگرچه در کودکان به صورت طبیعی و گذرا دیده می‌شود، اما در بزرگسالان می‌تواند به مشکلات حرکتی، درد مزمن و عوارضی مانند آرتروز منجر شود. در این مقاله کلینیک تخصصی ارتوپدی و توانبخشی ایرانیان، به بررسی علل، علائم و روش‌های درمانی این عارضه خواهیم پرداخت.
علل زانو ضربدری در بزرگسالان
زانو ضربدری می‌تواند به دلایل مختلفی ایجاد شود که برخی از آن‌ها شامل موارد زیر هستند:
-
بیماری‌های استخوانی:
اختلالاتی مانند راشیتیسم (ناشی از کمبود ویتامین D) یا پوکی استخوان می‌توانند موجب ضعف ساختار استخوانی و تغییر شکل زانوها شوند.
-
آسیب‌های زانو:
شکستگی‌ها یا آسیب‌های مفصلی ناشی از تصادفات یا فعالیت‌های ورزشی سنگین ممکن است به ناهنجاری‌های زانو منجر شوند.
-
آرتروز زانو:
تحلیل غضروف مفصل زانو در اثر آرتروز، به مرور زمان باعث تغییر شکل مفصل و انحراف زانوها به سمت داخل می‌شود.
-
چاقی:
اضافه وزن فشار بیشتری به مفاصل زانو وارد کرده و می‌تواند با ایجاد فشار نابرابر روی قسمت‌های مختلف زانو، زمینه‌ساز زانو ضربدری شود.
-
ژنتیک:
وجود سابقه خانوادگی این ناهنجاری می‌تواند احتمال بروز آن را در افراد افزایش دهد.
-
اختلالات عضلانی:
ضعف عضلات ران و زانو ممکن است باعث عدم تعادل در توزیع نیروهای وارده به مفصل زانو شود.
علائم زانو ضربدری در بزرگسالان
زانو ضربدری در بزرگسالان علائم مشخصی دارد که می‌تواند به راحتی شناسایی شود. این علائم شامل:
فاصله زیاد بین مچ پاها: در حالت ایستاده، زانوها به هم نزدیک هستند، اما مچ پاها از یکدیگر فاصله دارند.
درد زانو و اطراف آن: به دلیل فشار غیرطبیعی روی مفاصل و غضروف‌ها، درد و ناراحتی در زانوها شایع است.
خستگی زودهنگام: افراد مبتلا ممکن است هنگام ایستادن طولانی یا راه رفتن احساس خستگی بیشتری کنند.
اختلال در راه رفتن: الگوی حرکتی غیرطبیعی و لنگیدن از نشانه‌های دیگر زانو ضربدری است.
آسیب‌دیدگی مکرر: این وضعیت می‌تواند خطر آسیب به منیسک، رباط‌ها و غضروف مفصل زانو را افزایش دهد.
همچنین برای اطلاع دقیق از علائم بیماری های زانو میتوانید روی لینک کلیک کنید.
روش‌های تشخیص زانو ضربدری
تشخیص زانو ضربدری نیازمند ارزیابی دقیق توسط پزشک متخصص ارتوپدی است. مراحل تشخیص شامل موارد زیر است:
- معاینه بالینی: پزشک با بررسی وضعیت ظاهری زانوها و ارزیابی الگوی راه رفتن، می‌تواند به تشخیص اولیه برسد.
- تصویربرداری: عکس‌برداری رادیولوژی و گاهی MRI برای بررسی وضعیت استخوان‌ها، غضروف‌ها و مفاصل زانو انجام می‌شود.
- آزمایش خون: در مواردی که بیماری‌های متابولیکی مشکوک هستند، آزمایش خون برای بررسی کمبود ویتامین D یا سایر مواد معدنی ضروری است.
درمان زانو ضربدری در بزرگسالان
درمان زانو ضربدری به شدت ناهنجاری، علت زمینه‌ای و سن بیمار بستگی دارد. این درمان‌ها می‌توانند شامل روش‌های غیرجراحی و جراحی باشند:
-
روش های جراحی
الف) فیزیوتراپی:درمان زانو ضربدری با ورزش و فیزیوتراپی یکی از مؤثرترین روش‌های درمانی برای زانو ضربدری است. تمرینات تقویتی عضلات ران و زانو می‌تواند به بهبود وضعیت مفصل کمک کند. برخی از تمرینات رایج عبارتند از:
اسکات سبک با تکیه به دیوار
حرکات کششی برای عضلات همسترینگ و چهارسر ران
تمرینات تعادلی برای تقویت عضلات عمقی ران
ب) استفاده از کفی‌های طبی و بریس‌ها:کفی‌های طبی و بریس‌های مخصوص می‌توانند به توزیع بهتر فشار بر روی مفاصل زانو کمک کرده و درد را کاهش دهند.
ج) کاهش وزن:برای افرادی که دچار اضافه وزن هستند، کاهش وزن می‌تواند فشار وارده بر مفاصل زانو را به طور قابل‌توجهی کاهش دهد.
د) دارودرمانی:استفاده از داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی (مانند ایبوپروفن) و مکمل‌های حاوی گلوکزامین و کندرویتین ممکن است برای کاهش درد و التهاب مفید باشد.
-
روش‌های جراحی
در مواردی که روش‌های غیرجراحی مؤثر نباشند یا ناهنجاری به شدت پیشرفته باشد، جراحی ممکن است ضروری شود. روش‌های جراحی شامل:
الف) استئوتومی:در این روش، استخوان اطراف زانو برش داده می‌شود تا زاویه مفصل اصلاح شود. این روش معمولاً برای افراد جوان‌تر و کسانی که آرتروز ندارند، استفاده می‌شود.
ب) تعویض کامل مفصل زانو:برای افرادی که به آرتروز پیشرفته مبتلا هستند و تغییر شکل زانو بسیار شدید است، تعویض کامل مفصل زانو می‌تواند گزینه مناسبی باشد.
ج) آرتروسکوپی:این روش برای مواردی که مشکلات داخل مفصل مانند آسیب به منیسک یا غضروف وجود دارد، استفاده می‌شود.
پیشگیری از زانو ضربدری در بزرگسالان
پیشگیری از زانو ضربدری به مراقبت از مفاصل و رعایت برخی نکات مرتبط با سبک زندگی بستگی دارد:
حفظ وزن ایده‌آل: اضافه وزن فشار زیادی به مفاصل وارد می‌کند و خطر ناهنجاری‌های زانو را افزایش می‌دهد.
ورزش منظم: تقویت عضلات اطراف زانو و ران از طریق ورزش‌های مناسب می‌تواند از بروز زانو ضربدری جلوگیری کند.
مصرف کافی مواد مغذی: ویتامین D، کلسیم و پروتئین برای سلامت استخوان‌ها ضروری هستند.
انتخاب کفش مناسب: استفاده از کفش‌های طبی و مناسب می‌تواند فشار وارده به مفاصل را کاهش دهد.
نتیجه‌گیری
زانو ضربدری در بزرگسالان، اگرچه ممکن است در ظاهر فقط یک ناهنجاری ساختاری به نظر برسد، اما می‌تواند تأثیرات جدی بر کیفیت زندگی، فعالیت‌های روزمره و سلامت مفاصل داشته باشد. تشخیص زودهنگام و انتخاب روش درمانی مناسب، از پیشرفت عوارض جلوگیری کرده و به بهبود عملکرد مفاصل کمک می‌کند. درمان‌های غیرجراحی مانند فیزیوتراپی، استفاده از کفی‌های طبی و کاهش وزن، در بسیاری از موارد مؤثر هستند. اما در موارد شدید، جراحی می‌تواند بهترین گزینه باشد. توجه به سبک زندگی سالم و مراقبت از مفاصل نقش مهمی در پیشگیری از زانو ضربدری دارد.